ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ | Bhagat Singh Letter To Sukhdev

 ਮਾਰਚ 1929 ਵਿਚ, ਭਾਰਤੀ ਆਗੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰੱਦ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਪਬਲਿਕ ਸੇਫਟੀ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।  ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਿਲ ਨੂੰ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਿਆ, ਇਸ ਲਈ ਵਾਇਸਰਾਇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਰਾਹੀਂ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।  ਕੌਮੀ ਆਗੂ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤਾਕਤ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਵਸੀ ਅਤੇ ਬੇਅਸਰ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਸੈਂਬਲੀ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਦੋ ਸਾਥੀ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਜੈਦੇਵ ਕਪੂਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।  ਸੁਖਦੇਵ ਉਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛੇ ਕਿ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੁਬਾਰਾ ਬੁਲਾ ਲਈ ਗਈ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨੂੰ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 8 ਅਪ੍ਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਹਾਲ ਵਿਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਿਚਾਲੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੁਣੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਗਲਤਫਹਿਮੀ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸੇ ਭੁਲੇਖੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਚਿੱਠੀ 11 ਅਪ੍ਰੈਲ 1969 ਨੂੰ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਰਾਮਦ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ ਸੀ।

ਮਾਰਚ 1929

ਪਿਆਰੇ ਵੀਰ
ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਪੱਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਵੋਗੇ, ਮੈਂ ਦੂਰ ਮੰਜ਼ਲ ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੋਵਾਂਗਾ। ਮੇਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰ, ਮੈਂ ਅੱਜ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅੱਜ ਤੱਕ ਇੱਕ ਚੀਜ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਰਾ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਗਲਤ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। ਅੱਜ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਗਲਤਫਹਿਮੀ, ਗਲਤ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।  ਮੇਰੇ ਖੁੱਲੇ ਵਿਹਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਮੈਨੂੰ ਗਾਲੜੀ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਜ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਗਲਤਫਹਿਮੀ ਹੈ, ਮੈਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਾਥੀ ਨਾਲੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਹਾਂ।

ਮੇਰੇ ਭਰਾ, ਮੈਂ ਸਾਫ ਦਿਲ ਨਾਲ ਵਿਦਾ ਲਊਂਗਾ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਸ਼ੱਕ ਦੂਰ ਕਰਾਂਗਾ। ਤੁਹਾਡੀ ਬਹੁਤ ਮੇਹਰਬਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ।  ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਲਦਬਾਜ਼ੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸੋਚ-ਸਮਝ ਕੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ। ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਹਲੀ ਨਾ ਕਰੋ। ਜੰਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਤੁਹਾਡੀ ਜੋ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਓਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਰਹੋ। ਇੱਕ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਵਧੀਆ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। 

ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ ਬਸ਼ਰਤੇ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਨੇਰੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋਵੇ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਸਕੇ। ਜੇ ਇਹ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਲਾਭਕਾਰੀ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸਾਬਤ ਹੋਏਗਾ। ਪਰ ਜਲਦੀ ਨਾ ਕਰੋ। ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਇਕ ਚੰਗੇ ਮਿੱਤਰ ਹੋ, ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਰ ਲਵੋ। ਆਓ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਭਰਾ, ਆਓ ਅਸੀਂ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਈਏ।

ਖੈਰ ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਬਹਿਸ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਮੈਂ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਮੀਦਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹਾਂ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਸਮਾਂ ਆਵੇਗਾ, ਮੈਂ ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਾਂਗਾ, ਇਹ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਹੈ।  ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਕਦੇ ਵੀ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ, ਬਸ਼ਰਤੇ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਹੋਣ।  ਜਲਦੀ ਹੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਸਬੂਤ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ।  ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਕ ਗੱਲ ਵਿਚਾਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਪਿਆਰ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਹੈ?  ਮੈਂ ਅੱਜ ਇਸਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਹਾਂ ਉਹ ਮੋਜੀਨੀ ਸੀ, ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਅਸਫਲ ਬਗ਼ਾਵਤ, ਇੱਕ ਕਰਾਰੀ ਹਾਰ ਦਾ ਸੋਗ ਅਤੇ ਵਿਛੜੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਪਾਗਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ , ਪਰ ਪਿਆਰ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਨਾਲ, ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਕਤਵਰ ਬਣ ਗਿਆ ।

ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਪਿਆਰ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਪੱਧਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਮੈਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਸ਼ੂਵਾਦ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਕ ਮਿੱਠੀ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਪਿਆਰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਦੇ ਨਿਘਰਦਾ ਨਹੀਂ, ਬਸ਼ਰਤੇ ਪਿਆਰ ਪਿਆਰ ਹੈ।  ਕੁੜੀਆਂ (ਪ੍ਰੇਮਿਕਾਵਾਂ) ਨੂੰ ਕਦੀ ਪਾਗਲ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ – ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਸੂਝ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਖੇਡਦੀਆਂ ਹਨ।  ਸੱਚਾ ਪਿਆਰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ – ਕਦੋਂ ਕੋਈ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ?ਮੈਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਔਂਰਤਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਪੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮੈਂ ਇਥੇ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਇਹ ਕਿਸੇ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਬੌਧਿਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਆਮ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਉਹ ਉੱਚਤਮ ਆਦਰਸ਼ ਅਹੁਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਪਿਆਰ, ਨਫ਼ਰਤ ਅਤੇ  ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰੇਗਾ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਪਿਆਰ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਕੋਲ ਪਿਆਰ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਭਾਵਨਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।  ਹਾਂ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਕ ਗੱਲ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਕਿ ਇਨਕਲਾਬੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅਸੀਂ ਨੈਤਿਕਤਾ ਬਾਰੇ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਧਾਰਣਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।  ਇਨਕਲਾਬੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਕੇ ਇਸ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਛੁਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।  ਪਰ ਅਸਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਤੁਰੰਤ ਕੰਬਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਲਈ ਕਹਾਂਗਾ। ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਕੋਈ ਗਲਤ ਭਾਵਨਾ ਲਿਆਉਣ ਬਗੈਰ, ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਾਕੀਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਘੱਟ ਕਰੋ ਅਤੇ ਜੋ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿਣਗੇ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਵਰਗੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਗੇ ਓਹਨਾ ਨਾਲ ਨਫ਼ਤਰ ਨਾ ਕਰੋ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਕੀ ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਵਿਅਕਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸਖ਼ਤ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦ ਹੋਵੋਗੇ, ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤਕ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਜਦੋਂ ਤਕ ਤੁਸੀਂ ਖੁਦ ਇਸ ਚੀਜ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।  ਪਰ ਮੈਂ ਇਹ ਸਭ ਕਿਉਂ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।  ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਦਿਲ ਖੋਲ੍ਹ ਲਿਆ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਸ਼ੁੱਭ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ।

ਤੁਹਾਡਾ
ਭਗਤ ਸਿੰਘ